Alfabet Kilara

Wojciech Kilar, fot. Cezary Piwowarski

A jak ANGELUS

Angelus (Anioł) – kantata na sopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną z 1984 roku nawiązująca do jednej z modlitw katolickich – Pozdrowienia Anielskiego. Utwór powstały z okazji poświęcenia odnowionego ołtarza na Jasnej Górze, dedykowany żonie.

B jak BARBARA

Ukochana żona Kilara – Barbara Pomianowska – pianistka z klasy Władysławy Markiewiczówny, którą kompozytor zdrobniale nazywał „nanuś” lub „bimbuś”. Co ciekawe wszystkie rejestracje jego samochodów nosiły nazwę S1 BASIA.

C jak CEZNURA 

…i Bogurodzica (żarliwa modlitwa z narodowościowym przekonaniem i buntowniczym charakterem), której prawykonanie zostało wstrzymane przez Urząd Cenzury. To była pierwsza cenzura w karierze Kilara.

D jak DARMSTADT

Wyjazd do Darmstadt w 1957 roku na Kursy Muzyki Nowej spowodował zwrot w twórczości Kilara w stronę awangardy.

E jak EXODUS

Poemat wokalno-symfoniczny na chór mieszany i orkiestrę z 1981 roku nawiązujący do biblijnego Wyjścia Izraelitów z Egiptu pod wodzą Mojżesza. Dzieło dedykowane przyjacielowi i reżyserowi Krzysztofowi Zanussiemu, prawykonane podczas Warszawskiej Jesieni. Idea formalna kompozycji stanowi nawiązanie do Bolero Maurice’a Ravela z 1928 roku.

F jak FORTEPIAN

Instrument na którym Kilar grał od 6 roku życia, jednak pałając wielką niechęcią do ćwiczenia rzucił go w latach 50. na rzecz komponowania. Kompozytorowi Bolesławowi Woytowiczowi poleciła Kilara jego nauczycielka fortepianu Władysława Markiewiczówna.

G jak „GENIUSZ O DWÓCH TWARZACH”

…to tytuł niebywale ciekawej biografii kompozytora napisanej przez Marię Wilczek-Krupę.

H jak HILDA

Imię ukochanej kotki kompozytora. Koty zawsze wzbudzały w Kilarze skrajne uczucia – od bezgranicznej miłości do nieokiełznanej złości.

J jak JASNA GÓRA

Miejsce w którym nastąpił zwrot Kilara w stronę religii. Podczas stanu wojennego kompozytor przez pewien czas przebywał w klauzurze paulinów na Jasnej Górze. Tam właśnie zrodził się pomysł skomponowania Angelusa. Pod koniec życia kompozytor bardzo często wracał do tego miejsca. W 2013 został wydany album Wojciech Kilar – Angelus, Exodus, Victoria z utworami Wojciecha Kilara inspirowanymi religią chrześcijańską.

K jak KRZESANY

Poemat symfoniczny z 1974 roku, którego prawykonanie odbyło się podczas Warszawskiej Jesieni. Krzesany (dedykowany Filharmonii Narodowej) to kompozycja którą Kilar zerwał z muzyczną awangardą, konstruktywizmem i sonoryzmem. Wraz z Kościelcem 1909, Siwą mgłą i Orawą, utwór stanowi tzw. „Kilarowski poliptyk tatrzański” ze względu na wspólne nawiązania do muzyki tonalnej, użycie skal góralskich i tanecznych rytmów.

L jak LITERATURA

Kilar uwielbiał czytać. Czytał wszystko. Od Dekameronu Boccaccia, przez ginekologiczne atlasy ojca, po Boską Komedię Dantego. Cenił sobie Flaubertowską Madame Brovary, interesowała go twórczość Iwaszkiewicza – przede wszystkim Dzienniki. Jednym z jego ulubionych bohaterów literackich był Hans Castrop z Czarodziejskiej góry Tomasza Manna. Uwielbiał także kryminały Agathy Christie, Edgara Alana Poe, Raymonda Chandlera, czy Roberta Blocha. Spośród śląskich twórców lubił opowiadania Gustawa Morcinka (np. W zadymionym słońcu, czy Łysek z pokładu Idy). Ważną lekturą było dla niego także Pismo Święte (z wielkim zapałem śledził różnice pomiędzy Nowym i Starym Testamentem).

M jak MUZYKA FILMOWA

Kilar jest jednym z najwybitniejszych kompozytorów muzyki filmowej. Zadebiutował w 1958 roku, kiedy napisał muzykę do Narciarzy Natalii Brzozowskiej. Współpracował m.in. z Krzysztofem Zanussim, Kazimierzem Kutzem, Romanem Polańskim, Francisem Fordem Coppolą, czy Andrzejem Wajdą. Stworzył muzykę do filmów takich jak: Pianista (2002), Drakula (1992), Dziewiąte wrota (1999), Pan Tadeusz (1999), Ziemia obiecana (1975), czy Trędowata (1976).

N jak NAGRODY

Kilar został uhonorowany Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, a także Orderem Orła Białego. Od początku kariery był laureatem wielu nagród za muzykę poważną jak i filmową. Za muzykę do filmu Pan Tadeusz otrzymał Złotą Kaczkę i platynową płytę. Jest również patronem kilku szkół muzycznych w całej Polsce, ponadto otrzymał honorowe obywatelstwo Rzeszowa i Katowic, a także doktorat Honoris Causa Uniwersytetu Opolskiego i Uniwersytetu Śląskiego.

Wojciech Kilar, „Orawa” na orkiestrę smyczkową, okłada pierwszego wydania partytury (PWM)

O jak ORAWA

Kolejny z poematów symfonicznych Kilara przeznaczony na orkiestrę smyczkową z 1986 roku, nawiązujący do nazwy regionu na pograniczu Polski i Słowacji. Utwór słynie z nietypowego zakończenia - okrzyku „Hej!” całej orkiestry.

P jak PODRÓŻE

…małe i duże, jak Lwów, Krosno, Kraków i Katowice w których mieszkał. Ale także Jasna Góra, Zakopane i jego ukochane Tatry. Z zagranicznych przede wszystkim Darmstadt (kursy), Nowy Jork i Paryż, w którym uczył się kompozycji u Nadii Boulanger i prowadził bujne życie towarzyskie. Później bywał w nim także z żoną, lecz kiedy zmarła, postanowił nigdy tam nie wrócić.

R jak RIFF 62

Kompozycja na fortepian solo, zespół instrumentów dętych, dwie grupy perkusyjne i smyczki nawiązująca do nurtu awangardy, która stała się sprzeciwem wobec tradycji. Wykonanie na Warszawskiej Jesieni tej kompozycji w 1962 roku odniosło ogromny sukces. Kilar dedykował kompozycję Nadii Boulanger.

S jak SONORYZM

Wykorzystanie w twórczości Kilara sonoryzmu przypada na lata 1960-1971. Jest to drugi okres twórczości kompozytora w którym artysta dążył do odkrycia nowych lub połączenia wielu skrajnych światów brzmieniowych (np. elementów muzyki jazzowej i faktury punktualistycznej). Do kompozycji sonorystycznych należą: Herbsttag (1960), Riff 62 (1962), Generique (1963), Springfield Sonnet (1965), czy Upstairs-Downstairs (1971).

T jak TOWARZYSTWO IM. KAROLA SZYMANOWSKIEGO

Towarzystwo popularyzujące osobę i twórczość Karola Szymanowskiego, do którego Kilar należał jako członek honorowy.

W jak WARSZAWSKA JESIEŃ

Debiuty Kilara na Warszawskiej Jesieni rozpoczęły się już w pierwszych edycjach festiwalu. Kompozycje zaprezentowane na tym wydarzeniu to m.in. wspomniany już Riff 62 (1962) i Exodus (1981), ale też Training 68 (1968) i Koncert fortepianowy (1997).

U jak USTRÓJ KOMUNISTYCZNY

Kilar nie angażował się w działalność opozycyjną. Pisząc Odę Bela Bartók in memoriam (1956) na skrzypce solo i zespół instrumentalny zaprotestował przeciwko inwazji na Węgry i nie oponował, gdy Exodus interpretowano jako obraz przejścia Polaków przez Morze czerwone, jednak gdy w stanie wojennym podano do wiadomości, że kompozytor zgodził się wejść do Państwowej Rady Ocalenia Narodowego natychmiastowo zażądał sprostowania tej informacji na łamach Trybuny ludu.

Z jak ZANUSSI

Krzysztof Zanussi – reżyser i scenograf  z którym Kilar przyjaźnił się przeszło czterdzieści lat. Razem tworzyli duet, dzięki któremu powstało 49 produkcji fabularnych, metrażowych i dokumentalnych.  Do najważniejsze owoców współpracy Zanussiego i Kilara można zaliczyć m.in. Bilans kwartalny (1974), Kontrakt (1980), Czarne słońce (2007) czy Persona non grata (2005).